در دنیای فناوری متخصصان به فناوری‌هایی كه روش‌های سنتی را تغییر می‌دهند و روش‌های نوین ارایه می‌كنند «فناوری‌های برهم زننده» می‌گویند.

واقعیت این است كه قبلا صدها سال طول می‌كشید تا فناوری‌ جدیدی بتواند برهم‌زننده باشد. با توسعه تكنولوژی‌‌های نوین و اینترنت دایما شاهد برهم خوردن و تغییر، پیرامون خود هستیم. می‌توان گفت: اینترنت به نوعی «فناوری بر‌هم‌زننده» است. فناوری باعث شده مشاغل به سرعت تغییر كنند. مرگ مشاغلی فرا می‌رسد و مشاغل جدیدی ظهور می‌یابد. دیگر شغل امنی وجود ندارد. سرعت تغییرات باعث شده مراكز آموزشی اعم از مدارس و دانشگاه‌ها نتوانند خود را با تغییرات تطبیق دهند. فارغ‌التحصیلان منفعل در جامعه با مشكل مواجه شده‌اند. برخی شركت‌ها و سازمان‌های سنتی در ركود و ورشكستگی قرار گرفته‌اند. شركت‌هایی كه با بیش از یك میلیون پرسنل در كشورهای مختلف تعیین‌كننده بازار بودند. امروز نام و نشانی از آنها باقی نمانده است. سازمان‌ها مجبورند دایما خود را با تغییرات‌ تطبیق دهند. شبكه‌های متعدد اجتماعی ارتباطات سازمانی را هم دگرگون كرده‌اند.

اوبر با استفاده از فناوری در روز بیش از 18 میلیون سفر را مدیریت می‌كند. نتفلیكس فیلم دیدن را تغییر داده است. كورسرا، تنها با 200 كارمند، توانسته به اندازه جمعیت ایران دانشجو به دست آورد و بیش از 4600 دوره آموزشی ارایه دهد. 30 سال پیش، شركت‌های در فهرست 20 شركت ارزشمند دنیا عمدتا در صنایعی مانند نفت، خودرو و مواد غذایی فعال بودند، شركت‌هایی كه دارایی‌های مشهود زیادی، از جمله زمین، ساختمان، كارخانه و نظایر آن داشتند، اما حالا این لیست خیلی تغییر كرده است. بیشتر شركت‌های موجود در این فهرست در حوزه فناوری اطلاعات و فناوری‌های مرتبط با آن فعالند. اكنون سرعت ایجاد و گسترش فناوری‌های برهم‌زننده بسیار بیشتر شده و پیش‌بینی می‌شود باز هم بیشتر شود. (محمدمهدی ایزدخواه، 1401، فصل‌نامه ترجمان، شماره 22) 

در ماه اكتبر 2021 مارك زاكربرگ نام فیس‌بوك را به «متا» تغییر داد. او دنیای آینده اینترنت را «متاورس» نامید. اینترنت مجسم شده‌ای كه می‌توان در آن قدم زد، خرید كرد، آموزش دید و در جلسات شركت نمود. متاورس به عنوان یك «فناوری برهم‌زننده» در آینده‌ای نه چندان دور اقتصاد، سیاست، آموزش، تجارت و ارتباطات را متحول می‌كند. سازمان‌ها نیز وارد عرصه تازه‌ای خواهند شد. سازمان‌های متاورسی تشكیل خواهند شد.

متاورس چیست؟

كلمه «متاورس» را اولین‌بار «نیل استیونسون» مطرح كرد. در سال 1992 او رمانی نوشت به نام «سنوكراش» داستان یك هكر جوان به نام هیرو (Hero) كه برای مقابله با دشمنان به یك دنیای برتر می‌رود. این دنیای برتر را «متاورس» (Metaverse) نامید. در دنیای متاورسی شخصیت‌های رمان با زدن عینك‌های مخصوص به آن ورود و به تجارت یا سفر یا هر تجربه دیگری می‌پرداختند. 

در «متاورس» شخصیت‌ها به صورت «آواتار» (Avatar) حضور دارند. اصطلاح «آواتار» در داستان‌های تخیلی استفاده شد. فیلم معروف جیمز كامرون به نام آواتار در سال 2009 و فیلم «بازیكن شماره یك آماده» (2018) ساخته استیو اسپیلبرگ «آواتار» را بر سر زبان‌ها انداخت. ابداع واژه «آواتار» اولین‌بار توسط «ریچارد گاریوت» برای یك بازیكن كامپیوتری به كار برده شد. (یزدان‌پناه، قاسم، روزنامه اعتماد، شماره 5110)  در علوم كامپیوتری آواتارها می‌توانند عكس، نقاشی یا نمایش‌های سه بعدی باشند. «متاورس» یا فرادنیا نظریه‌ای درباره یك تكنولوژی جدید در آینده است. (bit Pin.ir)  متاورس از تركیب دو واژه «متا» (Meta) به معنی: فراتر و «یونیورس» (Universe) به معنای: جهان یا گیتی ایجاد شده است. بنابراین می‌توان متاورس را جهان برتر یا برتر از جهان معنی كرد.

متاورس یك دنیای سه بعدی است كه یك جهان تمام دیجیتال را با دنیای فیزیكی تركیب می‌كند. در این دنیا افراد می‌توانند به هر آنچه نیاز دارند دسترسی داشته باشند. در حقیقت متاورس: پیوند جهان فیزیكی با زندگی دیجیتال، دنیای آواتارها و نسل‌های بعدی اینترنت است. (bit Pin.ir)  دو مكتب فكری در مورد متاورس وجود دارد: یك مكتب فكری می‌گوید دنیایی خیالی است و مكتب فكری دیگری معتقد است دوقلوی دیجیتال دنیای مجازی است.

سازمان‌های آینده چه اشكالی خواهند داشت؟

نگاه سنتی و كلاسیك، سازمان را یك واحد اجتماعی متشكل از دو نفر یا بیشتر می‌داند كه به صورت نسبتا پیوسته برای دستیابی به یك یا چند هدف مشترك فعالیت می‌كنند «رابینز كلگ‌ و ‌كورن برگ» معتقدند: سازمان‌ها هویت انسان‌ها را در نقش‌ها (Roles)، گزارش‌ها (Reports) و رویه‌ها (Routines) می‌گنجانند.

سازمان‌های سنتی چارچوب مشخصی دارند. افراد با حضور در فضای فیزیكی به فعالیت می‌پردازند، ده‌ها سال سازمان‌ها به همین شكل به كار خود ادامه دادند. در دهه 70 میلادی الوین تافلر در كتاب موج سوم و شوك آینده پیش‌بینی كرد. با توسعه تكنولوژی‌های نوین این امكان برای سازمان‌ها فراهم می‌شود تا برخی كاركنان‌شان كار را در منزل انجام دهند. از نگاه تافلر سازمان‌ها و مشاغل تغییر ماهیت می‌دهند. ساختارشان دستخوش تغییر می‌شود و مدیران مثل گذشته برج عاج‌نشین نخواهند ماند. تولید انبوه منسوخ و تولید سفارشی می‌شود. سازمان‌ها كوچك و كوچك‌تر شده و بسیاری از كاركنان مشاغل خود را از دست می‌دهند. مشاغل نوین پا به عرصه وجود خواهند گذاشت و قدرت از سینه‌های ستبر و بازوهای قوی به اندیشه‌ها منتقل خواهد شد. با توسعه اینترنت و با استفاده از تكنولوژی تحولات سازمانی بیشتر شد. در ایام كرونا میلیون‌ها نفر از كاركنان مثل گذشته به كار نپرداختند. كارها بیشتر مجازی و از خانه انجام می‌شد. حتی مدیران سازمان خود را با استفاده از گوشی هوشمند هدایت و كنترل می‌كردند. ارتباطات، نقش‌ها و تعاملات و رویه‌ها دگرگون شدند.

به نظر می‌رسد سازمان‌ها در آینده‌ای نه چندان دور به سه شكل خود را نشان خواهند داد: 

1) سازمان‌های فیزیكی: سازمان‌هایی كه با ساختمان‌ها و اتاق‌های متعدد و ساختارها و نقش‌ها و شرح وظایف، با حضور فیزیكی مدیران و كاركنان به فعالیت می‌پردازند.

2) سازمان‌های آنلاین: سازمان‌های هوشمندی كه از طریق اینترنت فعالیت می‌كنند. عمده فعالیت مدیران و كاركنان به صورت مجازی انجام می‌گیرد.

3) سازمان‌های متاورسی: سازمان‌هایی كه ساختمان‌ فیزیكی ندارند، معماری این نوع سازمان‌ها سه بعدی خواهد بود، ساختار سازمانی و نقش‌ها متحول خواهند شد. بُعد زمانی و مكانی از بین خواهد رفت و نیروی انسانی به صورت آواتار به فعالیت می‌پردازد. (Mation week.com) 

اینكه در سال‌های آینده مثلا در سال 2026 سازمان‌های متاورسی چه شكلی خواهند داشت هنوز نامشخص است. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2026 30درصد سازمان‌ها محصولات و خدمات متاورسی خواهند داشت. شاید این اتفاق با شتاب تكنولوژی زودتر محقق شود. در حال حاضر شركت‌هایی مثل متا، مایكروسافت و چند شركت دیگر مشغول ایجاد بسترهای لازم برای پلتفرم‌های متاورس خود و ساختن امپراتوری‌های مجازی هستند. براساس تحقیقات گارتنر: فروشندگان كالا و خدمات در حال ایجاد راه‌هایی برای كاربران هستند تا زندگی خود را در حوزه دیجیتال از رفتن به كلاس‌های درس مجازی تا خرید زمین دیجیتال و ساخت خانه‌های مجازی تكرار كنند.به نظر نگارنده سازمان‌های آینده سازمان‌های هیبریدی یا تركیبی خواهند بود.  تا گذر از یك شیوه سازمانی به شیوه دیگر سازمان‌های تركیبی سازمان‌هایی فیزیكی، آنلاین هوشمند و متاورسی خواهند بود. این تركیب در كشورها و شركت‌های مختلف متفاوت خواهند بود. شركت‌هایی با شرایطی فیزیكی بیشتر و هوشمندی و متاورسی كمتر، شركت‌های پیشرو با توسعه متاورس موقعیت بهتری خواهند داشت.

دفتر كار بیكران (Infinite office) 

ساختمان‌های اداری با توسعه تكنولوژی‌های نوین و اینترنت برای كاركنان و حتی مدیران كسالت‌بار شده‌اند. شیوع كرونا و اجبار به دوركاری ذائقه كاركنان را برای رفتن به ادارات خشك و فیزیكی تغییر داده است. دوركاری این مساله را روشن كرد كه حداقل در برخی مشاغل نیازی به حضور در ساختمان اداره نیست! جلسات را می‌توان به صورت مجازی برگزار و فاصله زمانی و مكانی را درهم شكست! زاكربرگ ایده «متاورس» را در اوج بحران كرونا و تعطیلی بسیاری از مراكز مطرح كرد. او به دنبال ساختن دنیایی فرا فیزیكی است با شبح‌هایی به نام «آواتار» در ساختمان‌ها و محل‌هایی غیرفیزیكی، او در مصاحبه با كیسی نیوتن ایده «دفتر كاربیكران» (Infinite office) را مطرح می‌كند. زاكربرگ می‌گوید: برای اینكه زمان كار مفید و بازده فردی داشته باشیم باید چیدمان مطلوب خودمان را داشته باشیم، چیزی كه ما اسمش را «دفتر كار بیكران» گذاشته‌ایم. همین الان هم نوعی از این دفتر كار را برای هدست‌های واقعیت مجازی‌مان داریم كه دارد به سرعت بهتر می‌شود. در ادامه می‌گوید: من همین الان هم جلسات زیادی را به شكل واقعیت مجازی برگزار می‌كنم. بعد شكل حضور «آواتاری» در جلسات و دیدن افراد مقابل و چپ و راست و استفاده از ابزارهای متعدد برای برقراری ارتباط و گفت‌وگو و تبادل‌نظر را تشریح می‌كند (ترجمان/ شماره 22). بنابراین تصورم این است كه در آینده ساختمان‌های اداری فعلی جای خود را به فضاهای سه بعدی مجازی خواهند داد. طراحان و مهندسان فناوری اطلاعات در دنیای مجاز فضاهای اداری را خواهند ساخت و خرید و فروش و اجاره ادارات مجازی بازار جدیدی را ایجاد خواهد كرد.

در جســت‌وجوی «متـاورس» در اینترنـت قـدم می‌زدم، ایـــن (Metafluence.com) نظرم را جلب كرد: «املاك مجازی ما به زودی برای فروش آماده می‌شود»، «یك قطعه زمین متاورس كه مالكان ممكن است آن را به متاهوت تبدیل كنند یا بعدا در بازار ثانویه بفروشند.» یك اقامتگاه متاورس شامل اتاق‌های مجازی چند منظوره: اتاقNET، اتاق رویداد، اتاق خرید و موارد دیگر.» بعد از تبلیغات موارد دیگر این‌طور نوشته‌اند: «اینترنت جهان ما را به هم متصل كرد، رسانه‌های اجتماعی داستان‌های ما را به اشتراك گذاشتند، متاورس به زندگی ما قدرت می‌بخشد.» خرید و فروش، طراحی و ساخت و اجاره املاك مجازی در متاورس شروع شده است. سازمان‌های متاورسی در حال شكل‌گیری هستند. با توسعه متاورس در جهان (جهان مادی- جهان مجازی) ساختار سازمان‌ها تغییر خواهد كرد؛ مدیریت تعریف جدیدی پیدا می‌كند! كاركنان به شكل‌ دیگری به كار خواهند پرداخت و تخصص‌های جدیدی را نیاز خواهند داشت. مشاغل از زمین به آسمان منتقل می‌شود. كاركنان در كنج خلوت‌ خانه می‌توانند در دوردست‌ترین نقطه كره زمین به كار بپردازند. روابط جدیدی بین كارگر و كارفرما شكل می‌گیرد. در سازمان‌ها جنسیت، سن، نژاد، دین، فرهنگ و رنگ از بین خواهد رفت، مدیریت منابع انسانی تعریف جدید پیدا می‌كند. روابط پولی تغییر و ارزهای دیجیتالی جایگزین می‌شود. روان‌شناسی و جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی سازمانی باز تعریف خواهد شد. سازمان‌های آموزشی (مدارس و دانشگاه‌ها) بدون مرز و ساختارهای آموزشی، كلاس درس، معلم، مدیریت آموزشی، سر فصل دروس تغییر شگرفی خواهند كرد.در نحوه آموزش و صدور مدارك تحصیلی انقلابی برپا می‌شود. البته مانند هر نوآوری، مخالفت‌ها و محدودیت‌هایی به وجود می‌آید. مخالفینی به‌پا خواهند خاست! تحلیل‌های مثبت و منفی توسط كارشناسان مطرح می‌شود. تجربه تاریخی نشان می‌دهد نوآوری خودش را تحمیل و راه خودش را طی می‌كند. تا كجا؟ نمی‌دانم!!